Trong thời đại ý thức bảo vệ môi trường được nâng cao, thị trường tràn ngập các sản phẩm được dãn nhán thân thiện với môi trường. Các thuật ngữ như “có thể tái chế”, “carbon thấp”, hay “tự nhiên” xuất hiện ở khắp nơi nhưng thường chỉ phản ánh một phần nhỏ trong câu chuyện môi trường thực tế của sản phẩm. Những chỉ số đơn lẻ và tuyên bố hời hợt này, dù thường xuất phát từ ý định tốt, nhưng có thể gây hiểu lầm nghiêm trọng.

Chúng có nguy cơ che lấp toàn bộ các hậu quả môi trường liên quan đến sự tồn tại của một sản phẩm, từ khâu khai thác nguyên liệu thô đến khâu xử lý thải bỏ sau cùng. Sự tập trung hạn hẹp có thể vô tình dẫn đến tình trạng “dịch chuyển gánh nặng”, trong đó cải thiện ở một lĩnh vực, như giảm bao bì, lại che khuất tác động tiêu cực nghiêm trọng ở một lĩnh vực khác, như gia tăng tình trạng ô nhiễm nước trong quá trình sản xuất.

Việc vượt qua sự phức tạp này và tiến xa hơn những phân tích hời hợt đòi hỏi phải thay đổi tư duy – hướng tới một khung đánh giá chặt chẽ, có hệ thống và toàn diện hơn – thay vì những tuyên bố rời rạc, cần bằng chứng đầy đủ. Khung đánh giá đó, được các ngành công nghiệp hàng đầu và các nhà hoạch định chính sách trên toàn thế giới áp dụng vì tính chính xác khoa học, chính là Đánh giá Vòng đời (LCA).

Khung đánh giá toàn diện

Đánh giá vòng đời là hệ phương pháp có hệ thống, được chuẩn hóa quốc tế (iso 14040/14044) đánh giá tác động đến môi trường của sản phẩm, dịch vụ hoặc hệ thống trong toàn bộ vòng đời. Phân tích này kéo dài từ khâu khai thác và chế biến nguyên liệu thô (“từ lúc khai sinh”), qua các giai đoạn sản xuất, phân phối và sử dụng, cho đến khâu xử lý thải bỏ sau cùng hoặc tái chế (“đến lúc kết thúc”).

Phạm vi toàn diện này gồm hai giai đoạn quan trọng. Đầu tiên, giai đoạn kiểm kê vòng đời (LCI) sẽ ghi chép tỉ mỉ toàn bộ thông tin đầu vào liên quan (ví dụ: năng lượng, nước, nguyên liệu thô) và đầu ra (ví dụ: khí thải, chất thải rắn, chất gây ô nhiễm nước). Tiếp theo, giai đoạn đánh giá tác động của vòng đời (LCIA) sẽ chuyển dữ liệu kiêm kê này thành hồ sơ tác động môi trường tiềm ẩn, bằng cách định lượng các chỉ số như tiềm năng gây nóng lên toàn cầu (đo bằng kg co2​ tương đương), hiện tượng axit hóa và suy giảm tài nguyên.

Tầm quan trọng chiến lược của góc nhìn toàn diện

Giá trị cốt lõi của LCA là tránh “dịch chuyển gánh nặng”, đảm bảo những cải thiện trong một giai đoạn vòng đời không gây ra các vấn đề môi trường mới ở giai đoạn còn lại.

Ví dụ điển hình là quá trình chuyển đổi hệ thống sưởi ấm trong nhà từ lò hơi đốt gas truyền thống sang máy bơm nhiệt điện hiện đại – một sản phẩm tiêu biểu trong danh mục sản phẩm hiệu suất cao của Ariston. Máy bơm nhiệt không sử dụng nhiên liệu nên không phát thải khí carbon, đồng thời giảm thiểu rủi ro an toàn và tác động đến môi trường. Tuy nhiên, LCA đi xa hơn thế, đánh giá toàn bộ tác động của sự thay đổi này trong toàn bộ vòng đời.

LCA định lượng các tác động môi trường từ khâu sản xuất sản phẩm, bao gồm giai đoạn khai thác nguyên liệu thô để chế tạo thành phần và sản xuất chất làm lạnh chuyên dụng; mật độ carbon của lưới điện cung cấp điện cho thiết bị trong suốt vòng đời hoạt động; những thách thức đáng kể ở giai đoạn cuối vòng đời, như thu hồi và xử lý khí gas làm lạnh cũng như rác thải điện tử. Bằng cách làm rõ những tác động liên kết này, LCA mang đến nền tảng phân tích dựa trên dữ liệu, cho phép so sánh thực sự giữa các công nghệ sưởi, vượt ra ngoài câu chuyện đơn giản về phát thải tại chỗ, để làm sáng tỏ toàn bộ tác động mang tính hệ thống.

Công cụ không thể thiếu cho chính sách và ngành công nghiệp

Ứng dụng của khung đánh giá vòng đời vượt xa phạm vi phân tích học thuật. Đây là công cụ thiết yếu cho:

• Chiến lược doanh nghiệp: các doanh nghiệp sử dụng LCA để xác định những điểm nóng về môi trường trong chuỗi cung ứng, thúc đẩy đổi mới trong thiết kế sản phẩm cũng như chứng minh các cam kết môi trường bằng dữ liệu đáng tin cậy.
• Chính sách công: chính phủ dựa vào LCA để xây dựng các quy định về môi trường, tiêu chí dán nhãn sinh thái (như nhãn sinh thái EU) cũng như hướng dẫn mua sắm xanh trong khu vực công.
• Đổi mới sản phẩm: các kỹ sư và nhà thiết kế sử dụng kết quả LCA để đưa ra quyết định sáng suốt khi lựa chọn nguyên vật liệu và tối ưu hóa quy trình, cân bằng hiệu suất chức năng với tính bền vững môi trường.

Dù phương pháp luận này rất vững chắc, nhưng việc triển khai LCA trên thực tế vẫn gặp nhiều thách thức liên quan đến dữ liệu và xác định ranh giới hệ thống. Tuy nhiên, chính sự chặt chẽ là điều khiến khung đánh giá này có giá trị đến như vậy.

Kết luận, khi nhu cầu về trách nhiệm môi rường gia tăng, các phương pháp luận chỉ dựa trên dữ liệu rời rạc hoặc một chiều là chưa đủ. Đánh giá vòng đời mang đến khung đánh giá toàn diện, dựa trên bằng chứng cần thiết để đưa ra quyết định vững chắc. Việc tích hợp khung đánh giá này vào hoạt động kinh doanh và hoạch định chính sách tiêu chuẩn không chỉ là một lợi thế; mà còn là yếu tố cơ bản để định hướng quá trình chuyển đổi hướng đến nền kinh tế toàn cầu thực sự bền vững và có khả năng thích ứng cao.